Kinh nghiệm cho ta thấy rằng:

Nỗi buồn chia đôi nỗi buồn còn một nữa,
Niềm vui chia đôi niềm vui tăng vạn lần.

Khi buồn có bạn bên cạnh chia sẻ tâm sự, ta thấy nỗi buồn vơi đi rất nhiều; khi vui có bạn bên cạnh cùng vui, ta thấy niềm vui tăng lên bội phần. Chính vì vậy bạn bè rất cần cho mỗi người và tình bạn không thể thiếu trong cuộc đời. Xây dựng tình bạn trong các mối quan hệ cuộc sống là điều rất cần thiết. Thế nhưng điều quan trọng là chúng ta phải biết chọn bạn như thế nào để mà chơi, vì bạn bè thì có nhiều, bạn tốt có, bạn xấu có, mà lẽ thường thì:

Chơi với người tốt như đi trong sương,
Tuy không ướt áo nhưng thân thường mát rượi.
Chơi với người xấu như đi giữa rừng gươm,
Tuy không bị thương nhưng thường sợ hãi.

Thật thế, chơi với người tốt lâu ngày tâm ta ảnh hưởng cái tốt của họ, lại thêm được an ổn, tươi vui vì luôn sống tốt thì ắt hẳn điều tốt luôn đến với mình. Ngược lại chơi với người xấu lâu ngày ta sẽ ảnh hưởng cái xấu của họ lúc nào không hay, tâm lại thường lo âu, sợ hãi với những hậu quả của việc làm sai trái của bạn bè xấu gây ra, cũng như người đi giữa rừng gươm, tâm luôn sợ hãi. Chính vì vậy các mối quan hệ bạn bè trong xã hội ảnh hưởng rất nhiều trong quá trình hình thành nhân cách và lối sống con người. Cho nên việc chọn bạn như thế nào để mà chơi là một yếu tố rất cần thiết cho lối sống lành mạnh của mỗi con người.

       Đối với việc chọn bạn mà chơi, thì đức Phật quả là một nhà giáo dục học đã đưa ra những lời khuyên rất tuyệt vời. Bây giờ chúng ta hãy cùng đọc trong kinh điển xem đức Phật nhìn nhận vấn đề này và đưa ra những lời khuyên quý báu như thế nào về bạn bè?.

       Trong kinh Kinh Trường Bộ II, ‘Kinh Giáo Thọ Thi Ca La Việt’, Viện Nghiên Cứu Phật Học Việt Nam ấn hành, 1991, tr. 545, đức Phật chỉ bày Singàlaka (Thi-ca-la-việt) về tình bạn như sau:

        “Này gia chủ, có bốn hạng người phải xem không phải là bạn, dầu tự cho là bạn: Người vật gì cũng lấy phải được xem không phải là bạn, dầu tự cho là bạn; người chỉ biết nói giỏi phải được xem không phải là bạn, dầu tự cho là bạn; người khéo nịnh hót phải được xem không phải là bạn, dầu tự cho là bạn; người tiêu pha xa xỉ phải được xem không phải là bạn, dầu tự cho là bạn.

       Này gia chủ, có bốn trường hợp người vật gì cũng lấy phải được xem không phải là bạn, dầu tự cho là bạn: người vật gì cũng lấy, cho ít xin nhiều, vì sợ mà làm, làm vì mưu lợi cho mình. Này gia chủ như vậy là bốn trường hợp vật gì cũng lấy phải được xem không phải là bạn, dầu tự cho là bạn.

      Này gia chủ, có bốn trường hợp, người chỉ biết nói giỏi phải được xem không phải là bạn, dầu tự cho là bạn: tỏ lộ thân tình việc đã qua; tỏ lộ thân tình việc chưa đến; mua chuộc cảm tình bằng sáo ngữ; khi có công việc, tự tỏ sự bất lực của mình. Nầy gia chủ như vậy là bốn trường hợp người chỉ biết nói giỏi phải được xem không phải là bạn, dầu tự cho là bạn.

      Này gia chủ, có bốn trường hợp, kẻ nịnh hót phải được xem không phải là bạn, dầu tự cho là bạn: đồng ý các việc ác; không đồng ý các việc thiện; trước mặt tán thán; sau lưng chỉ trích. Này gia chủ, như vậy là bốn trường hợp kẻ nịnh hót phải được xem không phải là bạn, dầu tự cho là bạn.

-  Này gia chủ, có bốn trường hợp, người tiêu pha xa xỉ phải được xem không phải là bạn, dầu tự cho là bạn: là bạn khi mình đam mê các loại rượu; là bạn khi mình du hành đường phố phi thời; là bạn khi mình la cà đình đám  hý viện; là bạn khi mình đam mê cờ bạc. Này gia chủ, như vậy có bốn trường hợp, người tiêu pha xa xỉ phải được xem không phải là bạn dầu tự cho là bạn.

        Người bạn mà vật gì cũng lấy là người có lòng tham lam, chỉ mưu lợi cho mình, đây hạng người lợi dụng. Họ là kiểu người mà khi ta có tiền của thì vui vẻ, thân mật, nhưng khi ta gặp khó khăn thì ngoảnh mạt làm ngơ như không quen biết. Người chỉ biết nói giỏi là kiểu người chỉ biết nói hay, nói sáo ngữ chứ không giúp bạn được gì cả. Người bạn nịnh hót là người bạn a dua theo những việc làm sai trái của ta mà không hề can ngăn, trước mặt thì khen, sau lưng thì nói xấu. Người bạn tiêu pha xa xỉ là người bạn thích rủ rê ta đến những nơi ăn chơi sa xỉ như quán rượu, sòng bạc, tửu điếm … Đức Phật khuyên chúng ta không được kết giao với 4 hạng người này vì đây là bốn hạng người tiểu nhân mà nếu kết giao với họ chỉ chuốc lấy phiền não và khiến cho con người của mình thêm hư hỏng mà thôi.

        Đối với các mối quan hệ bạn bè, chúng ta thấy lứa tuổi vị thành niên là lứa tuổi dễ bị tác động nhiều nhất. Đây là lứa tuổi háo thắng, bốc đồng nhưng nông nỗi nên rất dễ bị bạn bè xấu lôi kéo. Chỉ cần một vài lời ngon ngọt rủ rê, chỉ một vài câu khiêu khích là cô cậu có thể gia nhập thử nghiệm, để chứng tỏ “người hùng” của mình, rồi dần dần lún sâu vào con đường sa đọa và tội lỗi. Vì xem quá nhiều phim bạo động, chém giết nên tuổi trẻ ngày nay thiếu kiên nhẫn, thiếu lòng nhân ái và thích chém giết bạo động. Có khi chỉ vì một xích mích nhỏ không đáng vào đâu mà chúng có thể kéo băng nhóm đến chém giết nhau không thương tiếc; chỉ vì một vài triệu đồng, chúng cũng không ngần ngại giết người cướp của. Đây là một tình trạng đạo đức bị xuống cấp đáng báo động của lứa tuổi vị thành niên ngày nay. Nguyên nhân này do đâu? Do cha mẹ, nhà trường không biết cách quản lý chúng, chưa biết cách giáo dục trẻ sống đạo đức, và cũng vì xã hội đã tạo ra tính bạo động của chúng từ phim ảnh, từ Game bạo lực. Và có thể nói rằng, cái nguyên nhân lớn nhất là từ bản thân bọn trẻ đã không biết chọn bạn tốt mà chơi, không biết làm chủ mình, để cho bạn xấu kích động và lôi kéo. Chính vì thế mà khi kết bạn, đức Phật khuyên chúng ta cần biết rõ bạn nào nơi chơi và bạn nào nên tránh.

        Về vấn đề chọn bạn tốt, cũng trong bài kinh “Giáo Thọ Thi-ca-la-việt”. đức Phật hướng dẫn như sau:

       Này gia chủ, bốn loại bạn này phải được xem là bạn chân  thật: người bạn giúp đỡ phải được xem là người bạn chân thật; người bạn chung thủy trong lúc khổ cũng như trong lúc vui phải được xem là bạn chân thật; người bạn có lòng thương tưởng phải được xem là bạn chân thật.

       Này gia chủ, có bốn trường hợp người bạn giúp đỡ phải được xem là người bạn chân thật: che chở cho bạn khi bạn vô ý phóng dật, che chở của cải cho bạn khi bạn vô ý phóng dật, là chổ nương tựa cho bạn khi bạn sợ hãi, khi bạn có công việc sẽ giúp đỡ cho bạn của cải gấp hai lần những gì bạn thiếu. Này gia chủ, như vậy có bốn trường hợp người bạn giúp đỡ phải được xem là người bạn chân thật.

       Này gia chủ, có bốn trường hợp người bạn chung thủy trong khổ cũng như trong vui phải được xem là người bạn chân thật: nói cho bạn biết điều bí mật của mình; giữ kín điều bí mật của bạn; không bỏ bạn khi bạn gặp khó khăn; dám hi sinh thân mạng vì bạn. Này gia chủ, như vậy có bốn trường hợp, người bạn chung thủy trong khổ cũng như trong vui phải được xem là người bạn chân thật.

       Này gia chủ, có bốn trường hợp người bạn khuyên điều lợi ích phải xem là người bạn chân thật: ngăn chận bạn không làm điều ác; khuyến khích bạn làm điều thiện; cho bạn nghe điều bạn chưa nghe; cho bạn biết con đường lên cõi chư thiên. Này gia chủ, như vậy có bốn trường hợp người bạn khuyên điều lợi ích phải được xem là người bạn chân thật.

       Này gia chủ, có bốn trường hợp người bạn thương tưởng phải được xem là người bạn chân thật: không hoan hỷ khi bạn gặp hoạn nạn; hoan hỷ khi bạn gặp may mắn; ngăn chận những ai nói xấu bạn; khuyến khích những ai tán thán bạn. Này gia chủ, có bốn trường hợp người bạn thương tưởng phải được xem là người bạn chân thật.

       Người bạn chân thật theo đức Phật mô tả là người bạn luôn bên cạnh ta trong lúc vui cũng như lúc buồn. Khi vui bạn vui theo, khi buồn bạn an ủi, vỗ về. Duy nhất chỉ có bạn là người hiểu ta nhất, biết được những điều thầm kín nhất của ta nhưng bạn không bao giờ nói cho ai biết điều bí mật ấy; và cũng chỉ có ta biết được những điều sâu kín nhất của bạn mà thôi. Bạn còn là người ngăn chặn ta sa vào con đường ăn chơi phóng dật để bảo vệ tài sản cho ta và là người sẵn sàng giúp đỡ vật chất cho ta trong lúc khó khăn. Quan trọng nhất, bạn là người ngặn chặn ta làm việc ác và khuyến khích ta làm việc thiện. Có một người bạn như thế bên cạnh chắc chắn ta sẽ trở nên một con người mẫu mực, có nhân cách đạo đức, cuộc sống của ta sẽ trở nên tươi đẹp và có ý nghĩa biết bao! Bạn như thế mới là bạn, bạn như thế mới nên chơi và vun đắp cho tình bạn ngày thêm gắn bó. Thế nhưng trong cuộc đời này rất hiếm gặp được một người bạn tốt như mình mong muốn, nên có ai đó nói rằng:

“Quen biết đầy thiên hạ,
Tri kỷ được mấy người”.

Bạn bè thì nhiều, nhưng tìm một người bạn tốt, tri âm, tri kỷ  thì khó bởi vì thông thường cái gì quý ắt hiếm. Nhưng mà chúng ta cũng không cần phải tìm kiếm gì cả, chúng ta cứ sống tốt hết lòng và sống chân thật với tất cả bạn bè, hẳn một lúc nào đó sẽ  “Đồng thanh tương ứng, đồng khí tương cầu”, người tốt cảm ứng với người tốt, vì cùng một tần số, cùng đồng thanh, đồng khí kia mà. Một ngày nào đó, người bạn tốt sẽ xuất hiện, sẽ hiểu được tấm lòng của ta, trở thành người bạn tri âm của ta.

       Nhìn chung, sống trên cuộc đời này không ai mà không có bạn. Người ăn nói hoạt bát vui vẻ, hòa đồng thì có nhiều bạn hơn những người ít nói, ít giao thiệp. Nhưng dù có nhiều bạn hay ít bạn, thì chúng ta cần sáng suốt làm chủ bản thân không để bạn xấu cám dỗ, rủ rê, dứt khoát tránh xa họ và nên chọn cho mình một người bạn tốt, tri âm, tri kỷ như lời đức Phật mô tả về người bạn chân thật ở trên. Vì chỉ có người bạn tốt bên cạnh ta trong cuộc đời, mới khiến cho ta biết tránh xa những thói hư tật xấu, khiến cho ta sống lành mạnh, có ích và thêm tin yêu cuộc sống.