PHIỀN NÃO

PHIỀN NÃO; S. Klesa; A. Pain, affliction, distress.

Đau khổ, buồn phiền. Những cái gì làm cho thân tâm người không được yên, sầu muộn lo lắng. Đối với đạo Phật có ba phiền não chính là tham, sân (giận dữ) và si.

Cũng có kinh sách chia phiền não thành bốn loại chính là:

1. Ngã si: Tính si mê của mình, do chấp có cái Ta.

2. Ngã kiến: Thấy có mình, khác biệt với người khác, do đó mà sinh lòng ích kỷ hại người.

3. Ngã mạn: Kiêu căng, cho rằng mình hơn tất cả mọi người khác.

4. Ngã ái: Vì chỉ thấy có mình, cho nên thương yêu có một mình mình, tham lam vơ vét cho mình, cho sướng cái thân mình.

Cũng có sách nói tới sáu phiền não lớn: tham, sân, si, mạn (kiêu căng), nghi (hay nghi hoặc, không có căn cứ), ác kiến (có quan điểm sai trái, xấu, bất thiện).

Có sách nói tới 10 phiền não, 108 phiền não, thậm chí 84.000 phiền não, vô số lượng phiền não. Nhưng chung cục chỉ có ba phiền não chính là tham, sân và si.

Trong văn học dân gian cũng dùng từ phiền não:

“Mười phân phiền não, chín phần đổ sông.”

(Phan Trần)

sách Phật dùng nhiều từ ngữ đồng nghĩa với phiền não, như hoặc, tùy miên, sư, triền, lậu hoặc.

Hoặc là vô minh, si. Thùy miên là phiền não tiềm ẩn, chưa hiển hiện. Chỉ khi có đủ nhân duyên mới hiển hiện. Vì phiền não chi phối, sai sử con người khiến con người không được tự tại, cho nên cũng gọi là sử.

Triền (S. Paryavasthana): có nghĩa là trói buộc, bao vây.

Kết với ý nghĩa là ngưng kết, hình thành cục, gây chướng ngại cho sự tu hành.

Cái với nghĩa che lấp, đồng nghĩa với phiền não. Phiền não che lấp tính sáng suốt, chân lý. Có năm triền cái là: dục, tham, sân, hôn trầm thụy miên, trạo hối và nghi.

Ách ví với ách trâu bò, điều khiển, chi phối con bò, cho nên cũng đồng nghĩa với phiền não điều khiển, chi phối con người.

Lậu: với nghĩa sai sót, cũng đồng nghĩa với phiền não.